czwartek, 30 marca 2017

KODEKS RONINA cz. IV

(4)  Ronin w lepszym niebie

Ulicy Brzeskiej w Warszawie przyklejono brzydką i jak zobaczymy za chwilę, niczym nie uzasadnioną opinię. Że wejść tam można tylko po znajomości, że po nocy biją w twarz, że przechodniom cwaniacy z kamienic zręcznie wkładają ręce do kieszeni i że mieszkać tam lub choćby wynająć pokój to dzicz, dżungla, klin i porażka. A na Brzeskiej mieszka Pan Bóg. Skręcając w prawo z Ząbkowskiej od Carefourra i ciągnąc odważnie wzdłuż szarych kamienic ku Kijowskiej, w połowie spaceru podnieście głowę w stronę nieba. Zobaczycie bez wysiłku na poddaszu szereg białych okien, które Mali Bracia wstawili tam przed laty, korzystając z profitów wydawniczej nagrody dla Morisa – mieszkanie Boga. I nie znam innego biura, domu, warsztatu czy apartamentu, którego drzwi o dowolnej porze dnia i nocy, wiosny lub jesieni, otwierałby ktoś tak, jak robi to Kazek Dmitrzak. Niewysoki wzrostem Mały Brat, w białej krymce ściągniętej z Kazachstanu, nieważne kogo dojrzy na wycieraczce, wznosi wysoko ramiona, uśmiecha się i mówi: radocha! A wokół śmierdzi wilgocią na klatce, drewniane schody sprzed wojny jęczą duszone pospiesznymi krokami, klną cienkie, tekturowe ściany i milczą nieprzystępnie twarze w kapturach, oświetlane co sekundę na mrozie chybotliwym płomykiem tlącego się papierosa. I już dalej tworzymy sobie w wyobraźni pobożną historię o duchowych synach Karola de Foucauld, którzy bohatersko poszli tam, gdzie nie chciał nikt postawić swej stopy, stworzyli doskonałą wspólnotę, bezinteresownie kochają ubogich, żyją jak Jan Chrzciciel samym Słowem na pustyni i usprawiedliwią tym życiem wszystko. Stop klatka! Moi Mali Bracia to ludzie z krwi i kości. Pamiętam wieczór po adoracji na Brzeskiej. Zrobiło się późno, było nam radośnie, gdy od tabernakulum w niewielkiej kaplicy przeszliśmy do stołu w jeszcze mniejszym saloniku. Nagle usłyszeliśmy przekleństwa i dzwonek do drzwi. Brat Sławek podniósł się z wysiłkiem i wrócił za kilka minut ze zmęczoną twarzą. Napotkał pytający wzrok Kazka, skinął dłonią bez dyskusji i wyraźnie zmęczony, wyszeptał: znów to samo.
Nie mam zaufania do barokowej duchowości. Uchował się nam i ma się zgoła dobrze specyficzny typ wyśrubowanych przeżyć, podobnych trochę do religijności, trochę do pobożności, a trochę nawet do wiary. Barok duchowy ma na celu utuczyć duszę tak, by przez obfite fałdy emocji, proroctw, misteriów i pocieszeń, nie mogła się więcej zderzyć z twardymi kantami egzystencji. Postnowoczesność dogorywa ale dwa skutki modernizmu: wyznające rozum oświecenie i czczące serce romantyzm, nie mogą nadal oglądać się na oczy. Nawet w świątyni. Wykształceni chrześcijanie wyczytali już wszystko w bibliotekach katolickich fakultetów i broniąc w milczeniu priorytetów rozumności w wierze, zredukowali swą skąpą aktywność do tradycyjnych manifestacji. Obrażeni. Zero inicjatyw. Z kolei popularna większość parafialnych bywalców uznaje scholastykę za trudną do strawienia i z entuzjazmem ulega efemerycznej fali chaotycznej dowolności, która w ostatnich latach nie znajdując już większego oporu, robi wszystko, aby oderwać wierzące masy od istnienia. Życie jest prozaiczne, religia więc musi być wzniosła. Nie lubimy swej zmęczonej pracą twarzy. Wstydzimy się siebie, klnąc na tramwaj, co właśnie nam odjechał. Jesteśmy smutni, bo przedłużył się remont. Milczymy znacząco zatopieni w papierach. Patrzymy ukradkiem na zegarek, zwisając przy szpitalnym łóżku dziadka chorego na nowotwór. Szemrzemy, grzebiąc w pieluchach nowo narodzonego dziecka. Tutaj nie ma nieba – myślimy. To pachnie brzydko, dekoncentruje mistyka, nudzi, jest banalne i kończy się do tego tak samo. Ale przyjdzie wreszcie ta jedna godzina w tygodniu, gdy poszybujemy tam, gdzie na ołtarzykach naszych egzaltowanych pobożności tłoczą się barokowe figurki. To chyba dlatego prawie wszystkie rekolekcje w katolickich kościołach od trzydziestu ponad lat muszą przewidzieć w tytule następujące frazy: czad, odlot, doświadczenie i przytulanie się do Boga. A na drzwiach obok przybity obowiązkowo plakat z nadpobudliwą, dobrze wypasioną, przebudzoną owieczką, która hasa na zielonych pastwiskach egzaltacji, z daleka od rzeczywistości.
Ronin tymczasem pisze swój duchowy pamiętnik. Mottem wewnętrznych zapisków na pierwszej stronie mieszczącego się w kieszeni kajeciku, jest stanowcze zdanie jednego z najbardziej nowoczesnych świętych w historii chrześcijaństwa – ksiądz Escrivá powiedział: albo spotkacie Boga w podstawowej rzeczywistości swojego życia, albo nie spotkacie Go nigdy. Chrześcijański Ronin wie, że ludzkie lokalizacje nieba przekłamują fakty. Od chwili Wcielenia opustoszało niebo mitologów. Niebo jest tam, gdzie pragnie być Bóg. A Boga nie ma w adresówce wypoczętych celebrytów, jest natomiast przeczuwalny w miejscach, gdzie obficie przelewa się Krew Baranka. Ronin więc uważnie obserwuje świat i człowieka: w okopach zimnej wojny za chwilę zginie żołnierz, zagryzając z rozpaczy zęby na różańcu. Ktoś w hospicjum trzyma w dłoni bladą rękę swego brata, walcząc by ten jeszcze nie odchodził. Profesor zamyka cicho aulę, słucha sumienia i wie, że nigdy tu nie wróci, bo odmówił lojalności reżimowi. Ksiądz na Zachodzie samotnie składa co dzień ofiarę Mszy Świętej. Bezdzietne małżeństwo wygodnie zna od lat swoje wady i zalety, mimo to adoptują dziecko. Chirurg żegna się i skalpelem nacina pierś niemowlęcia - mniejszą od jego pięści. Biedny chłopak z ulicy w towarzystwie anioła stróża zwraca ze wstydem to, co wczoraj ukradł bogatemu piekarzowi. Szczupły student, nie wierząc w księży, tej nocy otwiera Biblię. Młoda matka nie śpi do świtu, nasłuchując płaczu swej córki, by żyła, była zdrowa i czuła się kochana.

Od roku z mojego okna, gdy tylko wstanę ze snu, patrzę w kierunku wzgórza Verdun, na którym przed dwoma wiekami Matce Bożej postawiono niewielkie sanktuarium. W uroczystość Zwiastowania jak codziennie od lat modliłem się brewiarzem – tym razem po hiszpańsku. W hymnie z jutrzni natrafiłem na zdanie, które zmąciło spokojny nurt psalmów i nie pozwoli o sobie zapomnieć aż do śmierci. W hiszpańskojęzycznym śpiewie z laudesów tego dnia, poeta zaskakująco opisuje decyzję Stwórcy, mówiąc: jest pewne, że tego dnia Bóg zstąpił na ziemię, ale jest też pewne, że biorąc ciało z Maryi, zstąpił do lepszego nieba. Que hoy bajó Dios a la tierra es cierto; pero más cierto es que, bajando a María, bajó Dios a mejor cielo. Mówią więc, że do nieba idzie się z Bożej łaski, a nie przez wzgląd na ludzki wysiłek. Zgoda, człowiek jednak w obrębie łaski musi zdobyć się na jeden, konieczny wysiłek, aby wejść do nieba – trafić pod właściwy adres. Niebo mieści się na Brzeskiej.



czwartek, 23 marca 2017

KODEKS RONINA cz. III

(3)  Ronin ma nadzieję

Pani Gabrysia należała do tego typu kobiet, którym się niczego nie odmawia – nie dlatego, że przypominają agresywne pod każdym względem, dzikie, wyemancypowane i żądne wszelkiej krwi amazonki. Wręcz przeciwnie – pani Gabrysia nosiła w sobie tę niezaprzeczalną, miażdżącą siłę dobroci, łagodności, sympatii dla wszystkich, wobec której ostatni lew na tym świecie przyklęka. Tamtego dnia, pomimo zmęczenia i braku doświadczenia, nie umiałem Jej więc odmówić. Bałem się. A pani Gabrysia chciała bym pojechał z Nią do pobliskiego szpitala, zabrał ze sobą święte oleje i wiatyk – na ciechanowskim oddziale intensywnej terapii odchodził z tego świata Jej dziewiętnastoletni syn, Bartek. Znałem go chyba wtedy od jakiegoś czasu. Przypominał mi młodego geniusza. Od wczesnych lat znakomicie malował. Jego obrazy były poniekąd piękne, poniekąd filozoficzne, raz zaangażowane tematem, drugi raz znowu nieobecne, młode jeszcze i jakby już dojrzałe. Ale w liceum wykryto u Bartka nowotwór. Z wielkim wysiłkiem zaleczono raka, chłopak zdał maturę i jako jeden z kilkunastu artystów w Polsce został przyjęty na krakowską ASP – człowiek bez pleców, żaden tam synek znanego celebryty, nikt z tych sławnych dynastii, które pojawiają się już taśmowo i pokoleniowo na ekranach naszych telewizorów. Nic podobnego – Bartek pochodził z prowincji, wychował się w nauczycielskiej rodzinie, a na krakowską ASP wszedł siłą czystego talentu. Senne marzenie tysięcy studentów z całej Polski mógł sobie włożyć do kieszeni. Wtedy przyszło właśnie to najbardziej niezrozumiałe od Boga – nowotwór powrócił ze zdwojoną siłą tak, że chłopak nie miał nawet możliwości fizycznych, aby uczyć się malarstwa za pierwszym dzwonkiem. Zaczął ASP od dziekanki na drodze wyjątku. Terapia okazała się nieskuteczna i po kilku miesiącach walki staliśmy oto z panią Gabrysią nad łóżkiem nieludzko wychudzonego, całego sinego artysty – malarza Bartka. Byłem wtedy bardzo młodym księdzem i bałem się: co powiedzieć? Czy nie wchodzę w kompetencje nieobecnego tego dnia kapelana szpitala – wiedziałem, że księża katoliccy w Polsce lubują się w schematycznym przestrzeganiu duszpasterskich konwenansów? Jak się zachować? Czy stać mnie teraz na bycie adwokatem Boga? Wtedy niespodziewanie inicjatywę przejęła pani Gabrysia. Wyraźnie wzruszona i potężnie spokojna poprowadziła mnie, duszpasterskiego żółtodzioba, w całej tej złożonej sytuacji. Był to jak dotąd najbardziej poruszający moment w moim kapłańskim życiorysie. Paradoks Stwórcy, który po coś daje wiele, a potem nagle wszystko odbiera, talent sięgający nieba i śmierć z otchłani, ból serca i siła woli pani Gabrysi, ja pośrodku tych żywiołów. W czasie modlitwy Bartek przeszedł ostatnią zmianę. Zastaliśmy go nieobecnego, zmiażdżonego bólem, wepchniętego butem smutku za cmentarny mur. Gdy uściskałem panią Gabrysię, kierując się ku wyjściu, spojrzałem w stronę łóżka – ciało Bartka odpoczęło, jakby otworzyło się w naszą stronę, rozbiło skorupę trwogi. Kto dał mu ostatnią nadzieję? Nie zdążyłem tego dnia dojechać od szpitala do domu, gdy zadzwonił telefon. Pani Gabrysia poinformowała mnie, że Bartek odszedł łagodnie.
Zaufanie jednak różni się czymś ważnym od nadziei. Być może jest jej praktycznym elementem ale czuję, że całego etosu nadziei nie wolno nam zredukować tylko do poziomu ufności. Bo nadzieja jest jeszcze tam, gdzie ufności już nie ma. Myślę, że w dużej mierze na tym niestosownym pomyleniu żeruje całe to męczące spłycenie współczesnej cywilizacji. Ulice metropolii, miast, miasteczek wypełniają się prawie powszechnie dziś wisielcami. To smutny krajobraz. Człowiek zawisł na człowieku. Szczupła dziewczyna wisi na muskularnym chłopcu, matka wisi na przyszłej karierze swego syna, dziecko nie zgasi światła bez misia, a na jazgocie polityków zawisł światopogląd obywateli.  Jest taka propaganda, która udowadnia nam, że jeśli na kimś nie wiszę, to nie zaufam, nie doświadczę pociechy, jestem beznadziejny. Nieprawda. Pomiędzy nadzieją a zaufaniem jest jeszcze jedna różnica. Szukanie ludzkiej pociechy jest jak gwałtowne łapanie powietrza w gardło. Nadzieja przypomina zaś regularny oddech w piersi. Zaufanie jest kwestią psychologicznego treningu – terapeuta, co zna się na sztuce, stawia więc delikwenta plecami wobec tłumu, zawiązuje mu oczy i każe rzucać się do tyłu, podczas gdy każdy wie, kto, kiedy i przez kogo zostanie zaraz schwytany. Jakaż to nadzieja? To zaledwie przerabianie pociech. Nadzieja natomiast to absolutna pewność egzystencji. Jeśli wiem: skąd pochodzę, dokąd zmierzam, kim jestem, jakie jest moje powołanie i Kto wiecznie uzasadnia to, że jestem, wówczas żadne ręce ani mi nie wyrwą, ani mi nie podeprą nadziei. Od człowieka można doświadczyć jedynie pociechy, nadziei trzeba uczyć się od Boga.

Prawdziwy ronin ma niezłomną nadzieję. Przecież chodził różnymi drogami i jak powiadają ludzie prości: jadł chleb z niejednego pieca, a bywały czasem i takie długie dni, kiedy brakowało pieca, ludzi, chleba. Ronin nie jest więc w stanie swej nadziei zredukować tylko do człowieka. Nie, nie jest rozgoryczony lecz patrzy na ludzi z poziomu rzeczywistego doświadczenia – nie potępia, nie ubóstwia, jest realistą i z wielkim wyważeniem rozeznaje w człowieku tę chwilę, w której to, co po ludzku prezentuje się wspaniale, w następnym momencie przyprawić go może o upadek. Ronin nigdy więcej nie przeżywa już zawodu Mojżesza w Refidim (por. Wj 17, 3 – 7). W człowieku łaska zawsze zmagać się będzie z naturą, to nieuniknione więc, że Mojżesz poczuł się liderem ludu na pustyni, gdzieś w głębi siebie sobie przypisał sukces Czerwonego Morza, zawisł na poklasku ocalonych z Egiptu migrantów. W miejscu buntu pod Massa i Meriba poczuł pierwszy raz ludzką gorycz w kącikach swych prorockich ust – gorycz, która w długim procesie następujących po sobie wydarzeń, wyzwoliła go jednak z ufności pokładanej w narodzie i doprowadziła do źródła wiecznej nadziei. Dlatego niektórzy badacze Biblii nazwę Refidim tłumaczą jako „opadłe ręce”. Myślę, że tamtego niezapomnianego dnia w ciechanowskim szpitalu, pani Gabrysia opuściła ludzkie ręce, by Bartka poniosły odtąd niezawodne ramiona Boga. Tym samym przepuściła go od pociechy do nadziei. Dlatego Bartek odpoczął.


wtorek, 14 marca 2017

KODEKS RONINA cz. II

(2)  Ronin podziwia piękno

Jak na czasy wczesnych lat dziewięćdziesiątych moja szkolna koleżanka Jola jawiła się wszystkim raczej ekscentrycznie. Odstawała w licealnym towarzystwie, do którego ja wtedy i od początku, złakniony autosukcesu, przystąpiłem totalnie, radykalnie, bezkrytycznie. Ubierała się jakoś ciężko, niewidocznie, po polsku. Miała gruby warkocz i ciemne okulary z rogówkami. Nie odzywała się często, a już na pewno nie mówiła głośno nigdy. Tylko w jednym nas wyprzedziła. Pamiętam, jak pewnego dnia Jola siedziała jak zwykle odosobniona na ławce przy drzwiach licealnej biblioteki, a w uszach zamiast kolczyków miała wpięte dwa, białe, opadające w dół kabelki – nieobecna. Ona pierwsza posiadała walkmana. Głupio zaciekawiony podszedłem do koleżanki Joli i bez pytania wyjąłem jej z ucha kabelek, przystawiając go sobie do głowy: pierwszy raz w życiu usłyszałem jazz. Byłem zakochany. Do matury spędzałem z Jolą większość przerw i dokonywałem historycznego, egzystencjalnego odkrycia. Wszystkie moje dotychczasowe koleżanki z tak zwanej pierwszej półki licealnej – z makijażem grubszym od gęby, miniówką i grzywką a al barbie – za pierwszym dźwiękiem zasłyszanego swingu potraciły fikcyjne punkty. Chciałem siedzieć na lekcjach przy Joli, słuchać jej myślenia, rozmawiać o jazzie, poezji i filmie, spierać się o Boga. Zza rogówek antycznych dawniej okularów wyglądały na mnie piękne, bo mądre oczy, uśmiechały się do mnie bielą piękne zęby i tańczył na powiewach wiatru w parku piękny, bo skromny warkocz. Dokładnie na dzień przed ostatnimi wakacjami, na górnym piętrze pierwszego liceum imienia Stanisława Wyspiańskiego w Mławie, nagle cała piękna koleżanka Jola, jako jedyna dotąd powiedziała mi zdanie, które miało mnie poprowadzić przez życie: nie wahaj się, przyjaźń jest najwyższą postacią miłości.
Pozornie cała współczesna cywilizacja nastawiona jest na uspołecznienie człowieka. Wszystko wydaje się więc pracować na sto procent pary wdmuchiwanej w gwizdek, aby z jednej strony indywiduum odnalazło się wśród wielości, a z drugiej by społeczność komfortowo przysłużyła się jednostce. Taki paradygmat obowiązuje dziś w niepisany lecz skuteczny sposób w psychologii, ekonomii, publicystyce, turystyce i rozrywce. Od rozświetlonych neonami kulturowych centr snobistycznej Europy, po oddzielone murami od slumsów reprezentacyjne dzielnice Trzeciego Świata. Wzdęta nieludzkim wysiłkiem cywilizacja wespół w zespół dosięga już szczytów elegancji, wygody, techniki i komfortu – nie znaczy to jednak, że dosięga piękna. Odmalowano świat na nowo, a jednak zabrakło w całej tej sztuce jakby ostatniej barwy, bez której nie da się dostatecznie przytapetować szpetoty. Pamiętam jak pewien duchowny opowiadał kiedyś o tym, że kilka lat życia przyszło mu spędzać w Wenecji, której mieszkańcy podobno w specyficzny sposób przeżywają karnawał: na smutno. Stroją się więc w ciemne płaszcze i plastikowymi maskami osłaniają twarze. Ksiądz tamtego wieczoru wracał od zajęć do swojego domu. Cały plac wypełniały biało – czarne, roztańczone chybotliwie postaci. Nagle w półcieniu jednej z bocznych ulic spostrzegł nieznanego człowieka, który odłączył się od karnawału. Biedak ów zerwał z siebie maskę, z kieszeni spodni wyjął plastikową butelkę i zmęczony, okryty potem, w pośpiechu, sycił się kilkoma kroplami chłodnej wody.
Egzystencja chrześcijańskiego Ronina skłania się w stronę piękna. Dzięki czystemu motywowi, który przenika jego duchowe zmysły, Ronin dynamicznie dochodzi w pewnej chwili do jego doświadczenia. Jednak owo przeżycie piękna, rażąco odstaje od wspomnianego wyżej dążenia świata - do upiększania cywilizacji elegancją bądź wygodą. Nad wszystkim tym zaważył nieznaczący szczegół, który zmienił zasadę: piękno oddaje się kontemplatykom lecz opiera się konsumentom. Konsument separuje od siebie pierwiastki piękna, osłabia je tym podziałem, a potem pochłania, podsycając siebie. Kontemplatyk potrafi ogarnąć piękno w całości, odnieść się do piękna z szacunkiem, a przez to wyjść poza siebie, czyli wejść w relację. Elegancja więc czy komfort, choć mile pociągające, stanowią zdecydowanie peryferyjny procent kanonów piękna. Jeśli ktoś zaprze się na nich, posiądzie jedynie powszechny dziś instynkt konsumenta, a więc rechot, konwulsyjne napełnianie się, pławienie, kopulację. Prawdziwe piękno nie jest talonem do przejedzenia lecz dyskretnym zaproszeniem do wnętrza. Dlatego ma ono charakter duchowy, intelektualny, uczuciowy i moralny. Nie uwierzycie, ale najpiękniejszy jest człowiek, który odchodzi właśnie od spowiedzi. Piękny jest też ten, który rodzi życie. Jakże piękny jest człowiek na modlitwie. I jakim pięknem promieniuje człowiek, który w heroicznej wierze przełożył cierpienia na sens życia. Takiej głębi wierne jest prawdziwe piękno i takiemu pięknu Ronin pozostanie wierny do końca.

Domyślam się, że takiego wreszcie bezmiaru piękna w Jezusie dotknęli niespodziewanie trzej prostaczkowie na Taborze w chwili przemienienia. Piotr, Jakub, Jan a nawet inni mieszkali z Nim trzy lata, widzieli wiele i wszystkiego byli świadkami - moment przemienienia jest przecież na kilka chwil przed ukrzyżowaniem. A jednak pierwszy raz widzą Jezusa pięknym, tak pięknym, nieskończenie, bosko pięknym (por Mt 17,1-9). Ośmielam się myśleć, że o późniejszej – wprawdzie niedoskonałej lecz jednak konsekwentnej – wierności uczniów wobec Chrystusa, zadecydowała nie tyle bezdyskusyjna pewność zbawienia w Krzyżu, co raczej niezapomniana chwila przeczucia piękna w Przemienieniu. Ronin jest piękny, dlatego jest też najlepszym przyjacielem. Nie pożera. Zaproszony – przygląda się, dostrzega, kontempluje.


środa, 8 marca 2017

KODEKS RONINA

         7 lutego 2017 roku kardynał Angelo Amato, w imieniu papieża, w ogromnej hali Osakajo-Ho-ru w japońskiej Osace, beatyfikował wygnanego samuraja Justusa Ukona Takayamę. Jeśli cokolwiek zdolny jestem dociec z fascynującej kultury słynnego kraju Kwitnącej Wiśni, to rozumiem, iż odrzucony, bezpański samuraj przekształcał się natychmiast w ronina. Ronin to słowo przynależące do oryginalnego języka Japończyków, oznaczające człowieka podobnego do fali, którego ścieżka życia biegnie tam, dokąd zechce wiatr. Świat samurajów wpychano w sztywne granice kodeksu bushido. Ich naruszenie było zabezpieczone nieodwracalną, ostateczną regułą seppuku. A czy istniał jakiś kodeks roninów? Wydaje się, że własne zasady życia wygnany ronin czytał z codziennej egzystencji, przejmował je z bezkompromisowego głosu wewnątrz siebie, interpretował ze spotkań i doświadczeń. Bywało, że to swobodnie wędrujący ronin bronił biedne dziewczęta od gwałtów, które po wioskach zadawali im po cichu rozwydrzeni samuraje. Nie łatwo było tak żyć, ale w istnieniu ronina obecne było to, czego kodeks bushido pozbawiał samuraja: wolność. Ilekroć studiowałem co nieco historię roninów, nigdy nie mogłem oprzeć się wrażeniu, że ich wezwanie życia jeśli nie mogło pochodzić z Ewangelii, to wszakże całą siłą intuicji biegło w jej kierunku. Jezus przecież w trzecim rozdziale księgi Jana powiedział do Nikodema: „Wiatr wieje tam, gdzie chce i szum jego słyszysz, lecz nie wiesz, skąd pochodzi i dokąd podąża. Tak jest z każdym, kto narodził się z Ducha” (J 3,8). To jest kodeks chrześcijańskiego ronina.
            Nie wierzę, że japońska beatyfikacja Takayamy to przypadek albo watykański ukłon w stronę katolickich, zmarginalizowanych, nagle modnych antypodów Kościoła. To Duch i tylko On rodzi świętych. Jeśli podnosi ich dziś w Japonii, to jest w tym obecny aktualny przekaz. Justus Ukon Takayama urodził się w Osace w 1552 roku, od dziecka znał kodeks bushido i według niego uczciwie postępował. Z rąk portugalskich jezuitów przyjął również Chrzest. Pociągało to Justusa do radykalnych wyborów. Sumienie samuraja i dusza chrześcijanina wierzącego Ewangelii to nieuchronny zaczyn radykalizmu, a nawet męczeństwa. Takayama przynależał do średniej klasy japońskiego społeczeństwa, tak zwanych daimyo, ponad którymi stali już tylko shoguni i cesarz. W wypadku zmian politycznych, jakie opanowały Japonię w 1587, kiedy to władca Hideyoshi dla zjednoczenia cesarstwa zdecydował się z kraju wyrzucić chrześcijaństwo, Justus utracił wszystko: majątek, stanowisko rycerza, stabilizację, bezpieczeństwo, zdrowie, a w efekcie nawet życie – wszystko, poza wolnością ducha. Kiedy 4 lutego 1615 roku, wyczerpany Justus Ukon Takayama wraz z towarzyszami przybył do wybrzeży Filipin, nie miał fizycznej siły by żyć. Jezuici proponowali mu polityczną umowę: za pomocą sił hiszpańskich usunąć wrogi katolikom układ rządzący w Japonii. Wielki patriota dyskretnie odmówił. Kilka dni później pochowany został z rycerskimi honorami w Manili.
            Naszej epoce dziejów potrzebnych jest kilku chrześcijańskich roninów we wszystkich zakątkach świata i Kościoła. Mam dość chrześcijan przyłapanych współcześnie w dwie, katolickie klatki: tych, którzy mówią, że mają twarde głowy, a tak naprawdę noszą w piersiach kamienne, okrutne serca i tych, którzy mówią, że mają wrażliwe dusze, a tak naprawdę są klęczącymi przed światem tchórzami, których silną wolę od trzydziestu lat za gardło trzyma strach. Między duchowym światem samurajów i roninów łeb podniosła praktyczna schizma. To dlatego odważyłem się pisać ten kodeks. Moi przyjaciele skarżą się, że produkuję zbyt długie teksty, nie da się tego czytać, zdania wychodzą wielokrotnie złożone, człowiek czasem nie wie, co było na początku, gdy szczęśliwie dobrnie do kropki. Reguły kodeksu chrześcijańskiego ronina to kilka, krótkich opowieści, których nie wahajmy się bardziej stosować w praktyce, mniej zaś czytać z ciekawością.

(1)  Ronin jest wstrzemięźliwy

Nie doliczę się ile to lat już temu poznałem księdza Janusza. Spotykałem go co prawda często – kręciło się wokół niego zawsze wielu ludzi, bo dla wszystkich i dla mnie też, przeznaczał nazbyt dużo przestrzeni w swoim świecie, nie okupując jej nadmiernie sobą – ale poznałem dopiero tamtego wieczoru. Piliśmy słodki kompot w upalny wieczór po kolacji, a on z błyskiem w oku opowiadał mi, że starszy kolega Wojtek Ciak w płockim seminarium był chyba jedynym klerykiem, który nigdy nie narzekał na kiepską jakość posiłków. Zawsze mnie uczył, że ten niesmak można dobrze wykorzystać dla postu. A potem został karmelitą – zakończył wspominanie, z jakąś dobrze skrywaną tęsknotą w głosie. Po kilku latach ksiądz Janusz mógł zrobić tak zwaną karierę diecezjalną. Dostał probostwo w jednej z najlepszych parafii, miał zbudować ładny kościół. Po roku jednak, w obliczu rozmaitych trudności, zrezygnował. Zżymałem się na jego decyzję. Więc dyskutowaliśmy przy kolejnej, ziołowej herbacie, gdy ksiądz Janusz powiedział mi tak: widzisz – zawsze mówił spokojnie, z lekko zapartym na ważnych sprawach oddechem – bo po drogach tego życia posuwają się do przodu dwa rodzaje pojazdów. Są takie ogromne, ciężarowe, na które można zapakować wszystko, a one to uniosą. I są takie małe, transportowe - gdy je przygnieciesz, nie pojadą dalej. Ja jestem z tych drugich.
To prawda, że życie duchowe chrześcijanina zmierza do wewnętrznej intymności. Bóg jej ulega, człowiek zaś jej szuka. To znaczy, że żadna z modlitw chrześcijańskich nie polega jedynie na jej odprawianiu. Nawet liturgia w bezbrzeżnych głębiach własnych celebracji za swój podstawowy punkt obiera bliskość Absolutu i duszy. Dlatego w świadectwie mistyków – mistrzów tego zbliżenia – odczuwalny jest pewien niedopowiedziany refren o prostocie, naturalności, dziecięcej szczerości. Żaden z mistyków nie chce tworzyć szkoły duchowej – w to z zapamiętaniem bawią się raczej skopiowani z mistrzów, tak zwani następcy, uczniowie, kontynuatorzy. To oni upierają się filozoficznie klasyfikować narzeczeństwo Boga z duszą. Ale mistycy jeśli coś nam opowiedzą, to dyskretnie, mówiąc na milcząco i wiele milcząc w tym mówieniu, zażenowani w swoim zakochaniu. W tym rumieńcu mistycznym znajdujemy dowód na to, że warunkiem dojścia do wewnętrznej prostoty właściwej chrześcijańskiej dojrzałości jest najpierw wstrzemięźliwość życia. Mówiąc jednoznacznie – nie będziesz mistycznie prosty na modlitwie, jeśli nie będziesz wstrzemięźliwy w codzienności.
Ale wstrzemięźliwość chrześcijańskich roninów to nie to samo co dieta, jogging, rolki po godzinach pracy lub wyłożona dzikim kamieniem ściana nad przytulnym kominkiem. Ulice tego świata pełne są dziś nadchudzonych nerwowo postaci, które stworzyły sobie wygodnie kontrolowane pojęcie wstrzemięźliwości – wstrzemięźliwości, dzięki której wszyscy z gwizdkiem na ustach zwrócą na nich uwagę: twój super dres, zazdroszczę ci takiej figury, jaki piękny dom z drewna nad urwiskiem, a mogłeś mieszkać w Wilanowie. To żadna wstrzemięźliwość. To powszechny dziś wizjer społeczny, inny rodzaj zamaskowanego komfortu, czyli stały już element tej epoki, który wyżej wzmiankowanych stawia w samym centrum ich jaźni. Dzięki temu wiedzą, że są obserwowani, że wysłucha ich terapeuta, że liczą się w tym skrawku świata, który zdecydowali się sobą okupować. Utkwieni w samym centrum społecznym, mają wobec niego taki gest, który umówili się nazywać wstrzemięźliwością.

Tymczasem sednem wstrzemięźliwości chrześcijańskich roninów jest sięgać do samego dna egocentrycznej jaźni, by uporać się ostatecznie z męczącym wspomnieniem o sobie. Pisze o tym Kohelet: „Nie bądź pochopny w słowach, a serce twe niech nie będzie zbyt skore, by wypowiedzieć słowo przed obliczem Boga, bo Bóg jest w niebie, a ty na ziemi!” (Koh 5, 1). Ronin nie zajmuje wiele miejsca, niewielu chodzi po jego śladach, nie rzuca sobą grubego cienia i nikt nie powtarza jego słowa jak plotki. Nie ma własnego terapeuty, nie zmusza innych by słuchali go bez końca. W świecie ronina jest tak wiele przestrzeni dla drugiego, że zaproszeni chcą tam powracać. Istotą bowiem wstrzemięźliwości nie jest dietetyczna rezygnacja z pewnych elementów materialnego przesytu, ale ascetyczny dystans do zajmowania sobą całej, egzystencjalnej przestrzeni. Im więcej takiej wstrzemięźliwości na co dzień, tym więcej mistycznej bliskości na modlitwie.